FEESTREDE VAN PETER USTINOV
catie waren, die buitengewoon gecom
pliceerde momenten in de geschiedenis
bleken te vereenvoudigen.
En toch, is het eenvoudige feit dat
deze mensen teruggeroepen werden,
geen duidelijk voorbeeld van het mis
verstand, dat vaak tussen de twee
soorten moed bestaat?
Ik zei al dat fysieke moed vandaag
de dag meer voorkomt dan ooit,
terwijl daarentegen morele moed dik
wijls ontbreekt. In dit licht gezien
wordt juist op de kunsten een beroep
gedaan hun buitengewoon belangrijke
De leeuwen zijn zeer tevreden met hun
dieet van christenen, zodat er nooit
enige wreedheid tegenover dieren te
zien is, welke de lichtgeraakte ge
voelens van de rechtschapene zou
kunnen beledigen de Romeinse
held die vrouwen en kinderen in de
pan heeft gehakt, slaven afgeranseld,
drinkgelagen heeft gehouden, hedo
nistische madrigalen gebruld en on
telbare krijgsgevangenen heeft gekrui
sigd, ziet plotseling een verblindende
stralenkrans aan de hemel, bijgestaan
door duizenden vrouwenstemmen en
Wanneer men zou denken dat ik een
aanval op dit bijzondere Mekka van
de film zou afvlakken, dan haast ik
mij te zeggen dat Hollywood, ondanks
zijn vergelijkende invloed, enkele op
merkelijke resultaten heeft bereikt.
Resultaten die niet louter technisch
zijn; natuurlijk voor een maatschappij
die misschien te snel verandert,
te snel voor de rust van niet alleen
vijanden maar ook van vrienden
maar resultaten die ook artistiek zijn
en die de bepleite zelfkritiek van de
communisten doet lijken op het op-
alles kunnen maken en alles uit we
tenschap kunnen doen bestaan. Een
Deense dame van 104, werd aange
raden om weer naar de kleuterschool
te gaan, omdat de computer alleen tot
99 ging en zij derhalve 5 jaar oud zou
zijn volgens de gegevens. Deze vrouw
is een voorteken en een symbool van
de massale dwaasheden welke ons
bedreigen.
De menselijke vertekening die door
een falende computer wordt veroor
zaakt zal de opofferingen van de
vroegere heiligen doen lijken op op
verschil is. De linkervleugel van de
één staat dichterbij de linkervleugel
van de ander dan bij zijn eigen
rechtervleugel en in ieder geval
de linkervleugel is een beetje verder
naar rechts dan de meeste rechter
vleugels in andere landen. In Enge
land heeft Labor constant moeilijk
heden, omdat de conservatieven zover
naar links zijn gegaan, dat ze geen
duidelijk te onderscheiden ruimte
meer hebben overgelaten, behalve
voor de eigen extreme linkervleugel.
In ieder geval zijn alle partijen in
hebben beheerst, zowel in het Westen
als in het Oosten. Frankrijk is flexibel.
Zelfs als sommigen van ons bedenken
dat onder invloed van zijn huidige
regering Frankrijk spoedig een Franse
kolonie zal worden dan blijkt het
land toch een macht waarvan de
deuren het verst geopend zijn voor
de buitenwereld en waar de seismo-
graaf het gevoeligst is voor de ver
andering in anderen.
Wat heeft dit alles te maken met de
film? Dit: dat de film een weergave
is van het leven zoals het geleefd
plicht te vervullen, namelijk om wel
sprekend vragen te stellen.
In het vinden van antwoorden ligt
niet hun kracht, aangezien antwoor
den dogmatisch zijn en het dogma is
het tegenovergestelde van kunst.
Maar het stellen van vragen is iets
dat de kunsten bewonderingswaardig
kunnen en bestaat er niet een
manier om vragen te stellen die het
antwoord al aanduiden? To be, or
not to be?
Van alle kunstuitingen heeft de film
zeker de grootste publieke spreiding
en derhalve zal de socioloog de film
zien als die vorm van kunst, beladen
met de grootste last der openbare
verantwoordelijkheid. Door de hoe
veelheid geld echter die er bij be
trokken is, is de film evenwel de
kunst, die bij uitstek blootgesteld is
aan idealistische corruptie. De lafheid
in deze neemt toe in verhouding tot
het geïnvesteerde kapitaal. De films,
die worden gepropageerd als honderd
miljoen dollar-produkties zijn altijd
weer bijbelse vertellingen, die, alleen
al door de deugdzaamheid van het
onderwerp, de goedkeuring van ker
kelijke en pedagogische autoriteiten
over de gehele wereld wegdragen.
Het komt er weinig op aan, dat
wanneer het er om gaat te tonen
hoe het goede het kwade overwint,
99 pet. van de film verhaalt van het
kwaad, dat het goede dreigt te ver
slaan, als we in de laatste opnamen
zien hoe de duivel door de hemelse
moraal op het nippertje een nederlaag
wordt toegebracht.
een hele horde violen, en leert dan
de Boodschap van naastenliefde en
een leven vol genade. Aldus wint de
Deugd door een technische, of mis
schien juister gezegd, een technicolor
knock-out maar tot dat moment heeft
de duivel steeds op punten ruim
schoots de leiding gehad.
Natuurlijk zijn films van dit soort
absoluut zonder risico; er is veel te
veel geld bij betrokken om tot een
ander standpunt te kunnen komen
dan tot het meest conventionele
de enige onduidelijke verrasing is na
melijk het povere taalgebruik op de
weg naar Damascus. Voor ik afstap
van films van dit soort, moet ik ze
toch even verdedigen op puur histo
rische gronden vele critici vallen
ze aan om de Romeinse smaak,
blijkbaar gelovend dat de Romeinse
smaak feilloos geweest moet zijn.
Maar die was, dat weet ik zeker, even
zeer feilbaar als de Westerse smaak
van vandaag, en de fouten moeten
ergens een gelijke strekking hebben
gehad. U behoeft alleen maar het
hoofdkantoor van een belangrijke
bank binnen te gaan en diep onder de
indruk rond te wandelen tussen de
machtige zuilen van Gorgonzola en
Roquefort, om de geweldige echo's
te horen van de imperiale stijl.
Het is daarom dat ik geloof dat zelfs
wanneer Griekse films het best aan
de Grieken kunnen worden overge
laten, of tenminste aan Europeanen,
men toch nergens meer waarheids
getrouw de juiste sfeer van het oude
Rome kan treffen dan in Hollywood.
biechten van kattekwaad door school
kinderen.
Er is een overvloed van films, over
genomen van een gelijke overvloed
aan bestsellers, waarin de President
van de Verenigde Staten gek wordt,
onzichtbaar gek, gek zodat niemand
het merkt tot het te laat is; of ergens
anders is hij het slachtoffer van een
duister complot van fanatieke offi
cieren of weer ergens anders is
hij machteloos om de plotselinge
krankzinnigheid van een subaltern
officier tegen te gaan, een officier
die toegang heeft tot de bijzonder
dodelijke knop.
Niemand kan deze tendens gerust
stellend noemen, wat zijn politieke
gezindheid ook zijn moge. Was dit
werkelijkheid dan zou dit verslagen
heid teweegbrengen in Hanoi en in
Saigon, in Washington en Moskou en
toch is het vreemd genoeg geloof
waardig in deze tijd, dat een hoog
geplaatste autoriteit krankzinnig zou
worden zonder dat iemand dat zou
merken. Duizend jaar geleden konden
de hovelingen weten dat de koning
gek was, maar pretenderen het niet
te weten. Vandaag de dag zouden
ze het gewoon niet zien.
Wij bevinden ons in de greep der
wetenschap en van de schijnweten-
schap. Eens kunnen de artikelen ver
schijnen in de kranten die de 36
trappen van „Escalation" in catego
rieën onderbrengen, van de eerste on
plezierige kijk op de wereld, Ie trap,
tot de vernietiging der wereld, 36e
trap, waarop we een wetenschap van
zichzelf staande gevallen van veel
pech. En een krankzinnige computer
is naar alle waarschijnlijkheid zelfs ge
vaarlijker dan een waanzinnig man.
In elke maatschappij die meent vrij
te zijn met andere woorden in alle
maatschappijen, wordt kritiek aange
moedigd, om dezelfde reden als waar
om een machinist zo graag uitlaat
kleppen aan een machine heeft: ergens
moet de algemene opinie stoom
kunnen afblazen.
Het feit dat kritiek wordt aan
gemoedigd, houdt echter geenszins
in dat ernaar geluisterd zou moeten
worden of dat die openlijk geuit zou
moeten worden. De Engelsman denkt
graag dat hij om zichzelf kan lachen.
Hij doet dit echter alleen maar om
u het plezier te ontnemen hem uit
te lachen.
De Engelse sportsman is er trots op,
een goed verliezer te zijn, maar hier
door geeft hij zijn tegenstander een
schuldig gevoel over zijn overwinning.
Ook doet het feit zich voor dat wij,
naarmate wij meer aangemoedigd
worden aan meningsuiting te doen.
minder meningen vinden om te uiten
en in dit verband is het veelbete
kenend dat bij verkiezingen een stem
menmeerderheid voor één man altijd
aangetroffen wordt als er maar één
man is. Hitler en de andere dictators
konden altijd bogen op een stemmen
tal van meer dan 99 pet., terwijl twee
kandidaten altijd blij zijn als ze samen
70 pet. halen. De Amerikanen
stemmen ijverig en democratisch voor
twee partijen waartussen een klein
Engeland centrumpartijen.
En alsof dit al niet verwarrend ge
noeg zou zijn; we kunnen gemakkelijk
oversteken naar de reactionairen van
extreem links in sommige van de
socialistische landen in feite is veel
in de houding van de Chinese rege
ring zo conservatief als maar kan
in linkse termen (haar verlangen naar
de zuiver revolutionaire-gedachte, de
strengheid van de kleding, het plot
seling verwerpen van de rangorde in
het leger); dit alles is duidelijk in de
stijl van Goldwater en diens hang naar
traditie.
In feite hebben de termen links en
rechts niet langer meer zoveel te
betekenen. We moeten een andere
beeldspraak vinden voor de patronen
van het hedendaagse politieke denken
misschien zouden verstijvingen en
soepelheid even goed de uitersten
kunnen aanduiden. De positie van
Frankrijk is misschien het beste voor
beeld voor de zinloosheid van termen
als links en rechts. Zij, die daar een
geraffineerde rechtervleugel-tendens
zien, met een terugkeer naar ver
ouderde begrippen van La Gloire,
zijn vaak dezelfde critici die het
Frankrijk kwalijk nemen dat dit land
de realistische wens heeft zijn export
uit te breiden naar alle delen van de
wereld, inclusief de zogenaamde
Volksrepublieken. De waarheid achter
deze klaarblijkelijke paradox is ge
woon dat Frankrijk weigert te gaan
denken op voorgeschreven wijze
volgens starre officiële lijnen, welke
voortdurend de publieke opinie
wordt, zoals het geleefd zou moeten
worden, of zakelijker gezegd, zoals
het niet geleefd zou moeten worden.
Toen ik eens in een Newyorkse bio
scoop zat te kijken naar Stanley Ku-
brick's film ,,Dr. Strangelove, of hoe
ik de bom leerde liefhebben", maakte
ik de volgende reactie mee van iemand
die vlak achter mij in de zaal zat.
De film begint met de opname van
een gevaarlijk uitziend vliegtuig dat
hoog boven de wolken vliegt, en op
een toon die druipt van ironie, her
innert de commentator het publiek
eraan, dat elke seconde van de dag
en de nacht er steeds een H-bom in
de lucht is, die het vermogen heeft.
één of desnoods twee continenten
te verwoesten.
De reactie van de degelijke burger
tegenover zijn vrouw was: „Dat geeft
je een veilig gevoel, vindt je niet?"
Even verder in de film, wanneer een
kolonel, die duidelijk gekweld wordt
door een zenuwcrisis, om het zacht
uit te drukken, zijn theorieën begint
te spuien over de communisten die
het water zouden besmetten om het
Amerikaanse volk te vergiftigen, zei
de vrouw plotseling: „Ik wist het wel!
Heb ik het niet altijd gezegd dat het
de commies daarom ging?"
Dit is een bedroevend en klassiek
voorbeeld van de mogelijkheid dat
een paar toeschouwers, die de neiging
hebben te verstarren, een bulldozer
van ironie negeren, en zelfs een ge
weldig subversieve film kunnen ver
talen in een patriottische verhan
deling.
464
465
