Ré
10
schilderij omdat het een aantal schutters weer
geeft, die uit een poortje naar buiten stromen,
maar wel omdat de wijze waarop deze actie is
vastgelegd in groepering en opstelling, in licht
en donker, in kleurcontrast en evenwicht, ons
aanleiding geeft tot diepe verheugenis en aesthe-
tische tevredenheid, die verstandelijk onberede-
neerbaar, toch tot de zeer wezenlijke zaken van
ons leven behoren.
Kunst vraagt in eerste instantie aestnetiscne
waardering en pas op het tweede plan ver
standelijke interpretatie
De film als kunst lijdt ook onder de neiging
tot verstandelijke interpretatie, waarop ik zo even
reeds kort de aandacht mocht vestigen. Evenals
men de schoonheid van een schilderij niet a priori
verstandelijk beredeneert maar moet ondergaan,
dient men ook een film, als kunstwerk bedoeld,
aan te voelen, in zijn geheel door zich heen te
laten gaan. Achteraf moge men dan gaan denken
over de methoden, die schilder of cineast hebben
gebruikt om tot dit speciale effect te geraken en
begrip van de techniek kan onze verstandelijke
bewondering doen stijgen, maar de aesthetische
waardering ligt op een ander plan. Toch kan deze
verstandelijke interpretatie, mits zij van juist be
grip getuigt en van wil tot inzicht en begrijpen,
ons kunstgenot aanzienlijk verhogen.
Die neiging tot begrijpen, tot het op de voor
grond stellen van de verstandelijke interpretatie,
valt direct op zowel in het schilderijenmuseum als
in de bioscoop. Bij een bezoek aan de Weense
tentoonstelling in het Rijksmuseum te Amsterdam
trof het mij, hoe voortdurend een grote drom men
sen zich verdrong om een schilderij van Dürer,
genaamd ,.De marteling van tienduizend Christe
nen" waarop op zeer realistische wijze enkele der
wreedheden, destijds op bevel van koning Sapor
van Perzië bedreven, zijn afgebeeld. Dit is een
schilderij met een zeer gemakkelijk interpreteer
bare, uiterst realistische voorstelling, die spreekt
tot het gemengde nieuws en ongevallen minnende
grote publiek. Een schilderij als dit is steeds zeker
een succes, niet wegens de wijze waarop het weer-
qeeft maar om wat het weergeeft, om den inhoud.
Zo is het tevens gesteld met de beeldende kunst
van de film. Het niet direct interpreteerbare
wordt geschuwt en het aesthetisch gevoelsele
ment volkomen ondergeschikt gemaakt aan het
verstandelijke. Maar evenals er een zekere op
voedbaarheid bestaat tot de aanvoeling en de
waardering van schilderkunst door verstandelijke
redenatie en kennis en door bewuste onderge-
schiktmaking van een zekere banale realiteitszin,
die de natuurlijke zin voor aesthetiek kunnen wak
ker roepen en verlevendigen, zie ik ook op film-
gebied de toekomst ten deze niet somber in. Inte
gendeel, ik meen, dat er reeds veel gewonnen is
en dat men gevoeliger is geworden voor de speci
fieke schoonheid van het filmbeeld dan vroeger.
Het spreekt door dit alles wel vanzelve, dat de
filmkunst waarvan men de exponent wel eens
absolute filmkunst noemde, dat is filmkunst in
de meest zuivere vorm, vaak zonder verhaal, ge
bonden is aan sterke individuele waardering even
als iedere andere vorm van kunstuiting. Als zo
danig zal zij ook van de drie genoemde filmcate-
gorieën het minst tot de grote massa spreken.
Toch heeft de amusementsfilm zeer veel te dan
ken aan de filmkunstige en filmkundige experi
menten, die het gevolg waren van het zoeken van
eigen wegen, van eigen uitdrukkingsmogelijkhe
den op dit gebied. Als zodanig is de film als kunst
werk van grote culturele waarde, ook in ruimeren
kring.
De filmproductie wordt echter in hoge mate
beheerst door economische problemen waarbij het
probleem van de afzet wel het grootste is. Daarom
zal de kunstfilm, als zuiver aesthetisch object niet
of nauwelijks vervaardigd worden door de grote
concerns, die de wereldmarkt geheel beheersen,
daar hij volgens zijn aard slechts voor weinigen
is bestemd, althans door weinigen gewaardeerd
zal kunnen worden. De nationale filmmaatschap
pijen van kleinere landen zullen nog minder aan
productie van dit soort film kunnen denken waar
het financiële risico zo groot is. Slechts langzaam
zal de film als kunstwerk veld kunnen winnen
doordat zij zich in dienst stelt van documentaire
en amusementsfilm onder de leiding van regis
seurs, die tevens filmkunstenaar zijn.
esnme
Overzien wij thans nog eenmaal de drie cate
gorieën: documentaire, amusementsfilm en kunst
film, dan zien wij, dat zij elk een geheel eigen
plaats innemen. De documentaire met zijn primair
informatief karakter, kan overgaan in een film
met didactisch-paedagogische inslag en kennis
verbreiden, Wanneer een propagandistische nei
ging sterk op de voorgrond treedt zal die kennis
een bepaalde gevoelstoon bezitten. Voorbeelden
ziin het journaal, de leerfilm, de reclamefilm en de
politieke propagandafilm met documentaire gege
vens. Meerdere kennis en vergeliikinorsmateriaal
zijn in staat een breder en hoger geestelijk niveau
te verschaffen waardoor een intensivere en criti-
srher inaestelde levensverhouding moaelijk wordt.
Het is vooral de sociale waarde, die bij de docu
mentaire sterk op de voorqrond kan staan naast
de culturele waarde, voor zover zii de toeschouwer
confronteert met noo niet geweten feiten en waar
heen waardoor zü biidraaat tot meer bearip.
De amusementsfilm in de goede zin van het
woord kan verheffend werken doordat aloemeen
menselijke problemen op een dergelijke wijze be-
