r
7\
J
„MACBETH"
16
/n het vorig nummer van het Officieel Orgaan hebben wij met een enkel
woord deze bloemlezing van critieken ingeleid. Zij hebben betrekking op
enige tijdens het Holland Festival vertoonde films, welke, te oordelen naar
de soms zeer uiteenlopende meningen, de filmcritici stof hebben gegeven tot
amoele discussie.
Daar zich onmiddellijk een vergelijking op
dringt met de Hamlet-film van Laurence Olivier
moet men vaststellen, dat Orson Welles zich
minder hoofs en sierlijk van de camera bediende
dan zijn Engelse collega, maar er desondanks
toch in slaagde de geest van het Macbeth-ver-
haal intenser te benaderen. Orson Welles toonde
zich minder soepel dan de naar een sierlijke en
rusteloze bewegingskunst rond Hamlet strevende
Olivier, maar plaatste feilloos raak enkele film-
symbolen, precies op die plaatsen waar het er
om gaat de zoveelste poging tot het verfilmen
van Shakespeare te doen slagen of niet. In het
midden latende of zo'n poging over de hele lijn
ooit zal kunnen slagen, kan men Welles het com
pliment maken in zijn Macbeth-verfilming voor
het eerst hier en daar een Shakespeariaans sym
bool te hebben kunnen projecteren in een film-
realiteit.
Orson Welles is bij al zijn begaafdheden bo
vendien een ras-cineast. Laurence Olivier is vóór
alles de grote Shakespeare-speler, die genoeg
smaak en verfijning bezit om een uitwendig aan
trekkelijke Hamlet-verfilming tot stand te
brengen. Maar ten slotte mist hij toch het wezen
lijke film-begrip om de botsingen in het Shakes-
peare-drama anders te zien dan waartoe een
toneelkunstenaar in staat is en faalt hij in het
herleiden van de theatrale handeling tot een
filmisch gebeuren, dat zich in- de wereld van de
geest voltrekt. Daarom kon de Hamlet-verfilming
ons destijds niet voldoen en bleef al de charme
van een filmisch-bewogen sierkunst toch ergens
in de lucht hangen als een zinloze franje, welke
meer wilde omhullen dan Shakespeare alleen.
Orson Welles' rVIacbeth-verfilming nu is veel
strakker en statischer. Hier werd niet gestreefd
naar meer dan Shakespeare alleen. Een fantasti
sche geest, als hoedanig Welles zich in de loop
der jaren heeft laten kennen, keerde voor een
moment terug tot een oude liefde. Welles speel
de en regisseerde Macbeth in een visie, welke
men om het even op de planken of voor de camera
In 1936 begon Orson Welles een speurtocht naar
het wezen van Shakespeare's Macbeth door hem
in een neger te transformeren. Dit begin vond
zijn voortzetting in een aantal radio-hoorspelen.
Het heeft ten slotte zijn voltooiing gevonden in
een film. In een-en-twintig dagen heeft hij deze
film gemaakt. Dit kan men ongeacht het resul
taat een grote prestatie noemen. Vooral wan
neer men bedenkt dat Welles naast de productie
en de regie ook de hoofdrol voor zijn rekening
heeft genomen. Het resultaat van deze hele speur
tocht is dat Welles Macbeth niet heeft gevonden,
omdat hij zichzelf niet voldoende wist weg te
cijferen.
Het decor waartegen Welles het drama heeft
geplaatst, is een immense doolhof van rotspar
tijen. De talloze spelonken en holen en de ver-
wardheid van het geheel maken het totaal on
mogelijk hier uit wijs te worden: het is een im
posante wanorde.
De bezetting van de rollen buiten die van
Macbeth kan men niet anders dan zwak noe
men. Er staat slechts één acteur op het doekt
Orson Welles.
Zo is deze film die slechts anderhalf uut
duurt een Orson-Welles-,,feest". Te meer
omdat er in de totale vertoningsduur slechts vijf
minuten zijn waarin deze geweldenaar niet op
het 'filmdoek aanwezig is. En deze vijf minuten
zijn van een onnoemelijke verveling zoals in deze
film alles tot een onnoemelijke verveling zou zijn
geworden, ware Welles er niet geweest om de
gehele vertoning tot een groots échec te maken.
Welles heeft hier enerzijds de strijd aange
bonden met Shakespeare, anderzijds met wat men
als de natuur zou kunnen qualificeren. Hij staat
er als een reus tussen de imposante wanorde van
met nevels omfloerste rotsgevaarten. Hij begint
te spreken en zijn sonore geluid doet terstond
alle nevels vaneen scheuren en alle rotsen splij
ten. Met zijn machtig armgebaar vaagt hij alles
rond zich weg. Er komt geen medespeler en
geen decor meer aan te pas. Er is nog slechts
BALANS DER CRITIEK
